Колумна во понеделник: Иднината на домашната трговија

Пишува: Горан Ковачевиќ, генерален директор, „Гомекс“

Сè што е домашно денес може преку ноќ да стане туѓо, така што црно-белото набљудување на ова прашање е целосно промашување. Сепак, има некои свети крави како што се слободниот пазар, глобализацијата, консолидацијата и кој ќе излезе со поинакво мислење, ризикува да биде етикетиран како заостанат или, не дај Боже, националист.

Веднаш да напоменам дека не сум против странските синџири и промените што ги носат, но сум за реален пристап кон ова прашање, што вклучува почитување на локалните бизнис-услови и интересите на локалното население.

Настанува проблемот кога ќе се сфати дека вистината никогаш не е црно-бела, туку најчесто е во сиви тонови. И слободниот пазар и глобализацијата и концентрацијата во суштина се позитивни процеси, но прашање е како сме подготвени за промените што ги носат овие процеси и колку брзо можеме и мораме да ги спроведеме. Во политиката и бизнисот, добриот тајминг е клучен. Дали го имаме тој добар тајминг или одиме како што нè носи поројот и дали воопшто водиме значајна, локално базирана политика за развој на трговијата. Да не заборавиме, на локално ниво, домашниот пазар е ограничен ресурс и во суштина е точно онолку колку што имаме жители. Прашање е кој и во чија полза ќе располага со тој ресурс.

Во моментов, во Србија имаме два од највлијателните трговски гиганти („Делез“, „Лидл“) кои имаат поголем промет отколку што државата Србија има општествен производ. Капацитетите на овие гиганти се огромни во финансиска, технолошка, искуствена и во секоја друга смисла. Да се ​​зборува за фер пазарен натпревар со такви учесници е исто како да се очекува фер трка меѓу Јусејн Болт и Перо од Ќуприја. Секој има нозе, раце, трча, вежба, но ... Шансите за успех на Перо се во доменот на научната фантастика.

Сите овие странски синџири не се непријатели на оваа земја и повеќето поголемиот дел од набавките би ги задоволувале во рамките на Србија, само доколку би можеле да добијат соодветна цена, квалитет и континуитет на снабдување. Звучи убаво, но не е реално. Нашата домашна економија издржува прескапа состојба и затоа производите што ги произведува ретко се конкурентни на светскиот пазар. Така, овие странски синџири се принудени да се снабдуваат од увоз бидејќи тоа им е поповолно, а со оглед на нивното меѓународно присуство, нивната база на снабдување е далеку поголема од онаа на домашните трговци. Се сеќаваме само на примерот на ИКЕА, која беше пречекана како баба со колачи, но се покажа дека од целиот понуден асортиман, српскиот е само еден сукало.

Последица на ваквата политика е одредено негативно влијание врз дефицитот во платниот биланс, кој сè потешко ќе се покрие со странски инвестиции и дознаки на нашите работници во странство. Нашиот евентуален влез во ЕУ може да биде отворање на пандорината кутија во тој поглед. Исчезнувањето на границите и слободниот проток на стоки, особено земјоделски производи, јасно би ја покажале вистинската сила (слабост) на нашата економија.

Само да го погледнеме примерот на Чешка, полноправна членка на ЕУ, која донесе регулатива според која најмалку 55% ​​од домашната стока мора да има во продавници над 400 м². Зошто се случи ова и дали ваквите проблеми се решаваат со закон? Не ми се верува. Причината за ваквата состојба не е немањето нечија желба за купување домашна стока, туку немањето домашни трговски синџири кои природно се насочени кон домашните производители.

Јас не сум од оние кои очекуваат државата да ги решава проблемите на домашните бизнисмени, или да го затвори пазарот за да им овозможи работење на неспособните домашни бизнисмени. Но, сметам дека мора да создаде законска рамка која би спречила злоупотреби на финансиски силните играчи, не поради заштита на домашните трговци, туку за заштита на локалното население. Верувањето дека секој трговец, особено странскиот, се грижи за заштита на животниот стандард на граѓаните е обична демагогија. Трговците, како и сите други компании, ги следат своите интереси, а потрошувачите се заштитени само со добри закони и силна конкуренција.

Еве еден пример...

Сведоци сме дека основните прехранбени производи често се продаваат под набавната цена. Такво нешто не е опасно во земјите со силна трговска традиција. Ако ги погледнеме Франција, Германија или Шпанија, постои доволно силна домашна трговија способна да одговори на секој предизвик на странската конкуренција, дури и на продажба под набавната цена на производот. Во малите земји ситуацијата е значително поинаква. Локалните малопродажни синџири не се ни доволно блиску за да можат да си дозволат долго време да продаваат под куповната цена. Оваа политика има негативни последици и за локалните производители, бидејќи сите трговци се обидуваат да ја одржат конкурентноста на цените и вршат силен притисок врз производителите да ја продаваат својата стока по нереално ниски цени. Повеќето производители немаат сила да се спротивстават на овие трговски притисоци, па ги намалуваат цените на сметка на нивната профитабилност, што повторно неминовно води до намалени инвестиции, што значи заостанување зад конкуренцијата. Како тогаш да очекуваме да создадеме домашна економија која ќе може да се носи со светската конкуренција, барем во оние делови каде што имаме некои природни предиспозиции, и како да очекуваме дека сите важни ресурси нема да бидат распродадени порано или подоцна.

И покрај сè, српската домашна трговија се покажа како доста издржлива и опстојува во крајно неповолно пазарно опкружување и уште полош третман од страна на државата. Всушност, државата воопшто не верува дека домашната трговија е способна да одолее и практично помага да се потиснат домашните трговски синџири. Се сеќаваме само на рекламната кампања која државата ја водеше во пресрет на доаѓањето на „Лидл“ и претставување на овој синџир како спасител на националниот стандард. Верувам дека тоа се претежно дневно политички интереси, но и незнаење и незаинтересираност, затоа што ако погледневме малку подобро, ќе видиме дека домашната трговија зазема добар дел од српската економија и ако економијата беше навистина во таква состојба, ќе бевме развиени барем како Словенија.

Ми се чини дека малку луѓе ја разбираат важноста на трговијата, важноста на нејзините разграничувања во сите формати од мали до големи и нејзината важност за севкупната економска состојба на општеството.

Србија е мала, сиромашна земја со силно влијание на земјоделството врз општата економска состојба. Не сме многу, но сепак не сме сите сконцентрирани во неколку големи градови, што е добро, само ако некој би го препознал како економски потенцијал. Има уште илјадници помали и поголеми села, градови и за нивниот опстанок е важно локално училиште, пошта, клиника, продавница...

Малите трговци имаат интерес да работат во оние мали средини кои не се интересни за големите. Кога ќе ги погледнеме сите технолошки можности што ни ги донесе ИТ револуцијата, секој од овие трговци би можел да биде пошта и банка, и кој знае какви услуги би можела да обезбеди за локалното население, се разбира, под услов да опстане.

Значи, каква е иднината на домашната трговија?

Се плашам дека не е светла, и покрај фактот што сè уште имаме успешни домашни трговски синџири. Политиката на исцрпеност по принципот кој ќе трае подолго, јасно им оди во прилог на странските синџири. Може да се случи во следните десет години 4-5 малопродажни синџири да достигнат 90% од продажбата на домашниот пазар, а тоа не е добра вест за домашните потрошувачи. Веројатно ќе блеснат продавниците, ќе можеме да ја купиме истата стока како и секаде во светот, домашните брендови ќе останат само по име, но со различни, поевтини рецепти, а цените сигурно ќе бидат реално повисоки. Малите семејни продавници ќе опстанат на добри локации во сопственост на локалното население, но исто така ќе бидат принудени да се снабдуваат со големите трговци на еден или друг начин.

Можно е поинакво сценарио, кое вклучува постоење на големи, средни и мали трговци, но тоа подразбира јасна стратегија за развој на трговијата и нејзино строго спроведување, со други зборови, подразбира силна и паметна држава???