Антонио Зрилиќ: Донесување одлуки со неизвесност

Оваа колумна и/или поглавје од учебникот за анализа на одлуки обезбедуваат рамка за донесување одлуки во услови на неизвесност и ризик. Ова вклучува, прво, разбирање на несигурноста и/или ризикот, потоа нивните импликации и, конечно, одлучување што да се прави откако тие ќе бидат целосно разбрани и исцртани.

Автор: Антонио Зрилиќ, основач на компанијата „Логико“

Главната разлика меѓу решавањето проблем и донесувањето одлука е во тоа што во проблемот, причината за девијација која се случила е непозната. Ако се знае причината за девијација (отстапување од очекуваното и она што се случило), тогаш треба „само“ да донесеме одлука. Постојат неколку вида одлучување:

1. Донесување одлуки со сигурност. „Околина за донесување одлуки во која се познати идните резултати или состојби на природата“.

На прогнозерите и планерите на синџирот на снабдување ова може да им изгледа како нирвана за побарувачката. Сепак, тоа не е, и тоа од две причини. Првата е дека ако сѐ беше познато, што резултира со 100% точност во предвидувањето и планирањето на побарувачката, тие би биле преквалификувани, па дури и не би биле потребни. Друго е дека ако се знае побарувачката, тоа би значело дека функциите на маркетинг и продажба не промовираат или развиваат значајни нови производи; или нивните промоции се едноставно неефикасни. Што се однесува до втората точка, повеќе од веројатно иднината на нивната компанија не е светла и навистина може на крајот да умре поради успешните конкурентни закани.

2. Донесување одлуки со неизвесност. „Опкружување за донесување одлуки во кое може да се случат неколку исходи или состојби на природата. Сепак, веројатностите за тие исходи се непознати“.

Ако планерот знае што може да се случи, тоа може да го утеши, но не премногу. Знаењето дека ќе се случи пандемија или земјотрес не ни помага да предвидиме кога ќе се случи, ниту пак можеме да ја предвидиме нејзината сериозност. Лансирањето нов производ што само наликува на лансирањето на другите производи е малку утешително. Освен тоа, споредувањето на ковид-19 со веројатно најблиското нешто, со грипот, не му помогна на светот успешно да се справи со пандемијата. Синџирите на снабдување станаа подолги и поглобални, па се зголемија шансите некој „лош“ настан кој доаѓа од страната на снабдувањето да ги наруши. Факторите што можат да ја поттикнат оваа турбуленција и неизвесност од страната на понудата кои се од политичка, економска и од мајката природа, се чини дека секојдневно се интензивираат.

Носителот на одлуки треба да почне со „сомнеж“ и да развие матрица за исплатливост за да ги разбере сите последици од алтернативните одлуки. Ова ќе доведе до подобри шанси за добивање добар исход

3. Донесување одлуки со ризик. „Опкружување за донесување одлуки во кое неколку исходи или природни состојби може да се случат како резултат на одлуки или алтернативи. Познати се веројатности на исходот или природни состојби.“

Повеќето практики за прогнозирање на побарувачката и планирање на синџирот на снабдување се дизајнирани за такви видови средини. Бидејќи се достапни историски податоци, статистичките методи може да се користат за да се проценат различните веројатности за исходи, а статистички заснованите практики за управување со залихите се добро познати, на пример, за одредување на нивоата на залихи на безбедност.

Матрица на економичност за одлучување

Оваа колумна и/или поглавје од учебникот за анализа на одлуки обезбедуваат рамка за донесување одлуки во услови на неизвесност и ризик. Ова вклучува, прво, разбирање на неизвесноста и/или ризикот, потоа нивните импликации и конечно одлучување што да се прави откако тие ќе бидат целосно разбрани и исцртани.

Срцето на анализата е развојот на „матрицата на исплатливост“ за одлуката. Сликата покажува пример за две можности за одлучување и три можни случајни исходи. Редовите претставуваат различни алтернативни начини на дејствување што може да се преземат. Колоните претставуваат случајни состојби или исходи што може да се појават. Записите во матричните ќелии ги претставуваат исплатливоста или придобивките (на пр., профит, заштеда на трошоци и маржи) што би се случиле доколку се донесе одредена одлука во врска со состојбата што се случила. Така, според илустрацијата, исплатата од 1.2 би била износот на вкупниот бенефит што би се добил доколку се донесе „одлуката 1“ и се случи „сценариото 2“.

Целта на развивање на матрицата за исплатливост е целосно да се идентификуваат импликациите од тоа што би можело да се случи ако секоја од можните насоки на дејствување се преземе кога ќе се случи секој од исходите. „Најдобрата“ одлука за компанија во неизвесност зависи од нејзината и одбивноста на нејзината индустрија кон ризикот. На пример, еден оптимист кој презема ризици може да се коцка за да се обиде да ја добие најголемата можна исплатливост, додека песимистот кој сака да го избегне ризикот може да се коцка за да го добие најдоброто од полошите можни исплати.

Фармацевтските компании се пооптимисти во обидот да развијат блокбастер лекови со висок ризик. Филмската индустрија е слична, сака да снима блокбастер филмови. Меѓутоа, малопродажбата и трговијата со прехранбени производи може да заземат песимистички, штетен пристап за ризик бидејќи нудат претежно производи со ниска маржа. Друга пореална „најдобра“ одлука, исто така, може да биде рамнотежа меѓу оптимистичките и песимистичките пристапи - стратегија наречена „minimax regret“ (т.е. минимизирање на максималното жалење за секоја алтернативна одлука), која го зема предвид опортунитетниот трошок од неизборот на најдобрата одлука, доколку одлучувачот однапред го знаел исходот.

На моите клиенти им го цитирам англискиот филозоф сер Френсис Бејкон: Ако човекот почне со сигурност, ќе заврши со сомнежи; но ако за почеток се задоволува со сомнежи, ќе заврши безбедно. Она што сакаме да го кажеме е: Немој да мислиш дека знаеш сè. Нагласувам дека носителот на одлуки мора да препознае дека постои неизвесност и ризик. Значи, носителот на одлуки треба да почне со „сомнеж“ и да развие матрица за исплатливост за да ги разбере сите последици од алтернативните одлуки. Ова ќе доведе до подобри шанси за добивање добар исход.