Јелена Кнежевиќ Влаховиќ: Што е одговорност?

Одредени компании имаат потреба од водачи со одредени убедувања кои мораат да ги проценат убедувањата на нивните вработени за подобро да ги разберат и да бидат појасни во нивните очекувања едни од други

Автор: Јелена Кнежевиќ-Влаховиќ, ЈКВ, jelena@jkvodc.rs

Постојат странски зборови што често ги користиме чие значење мислиме дека го знаеме и ги толкуваме еднакво за да бидат разбрани. Така, се подразбира дека ние сме одговорни и дека сите мислиме исто кога велиме одговорност. Ние, кои сме или сме биле деловни подолго време, а особено на високи позиции, честопати мислиме дека тоа значи дека луѓето нè разбираат, дека разбираат што им кажуваме и што очекуваме од нив. Претпоставуваме дека тие знаат за што се одговорни. Ние го сфаќаме здраво за готово, всушност, дека тие разбираат што мислиме кога ја бараме нивната одговорност, а уште повеќе се подразбира дека тие ќе бидат или се одговорни со фактот дека работат за нас. Но, тоа не е случај. Терминот одговорност има многу сложено значење. Треба да се сфати дека ништо не се зема здраво за готово, а особено не одговорноста. Исто така, треба да се има предвид дека нашето разбирање на овој збор се менува како што се развиваат и менуваат нашите верувања и искуства во животот. Посебна тема е тоа што постојат различни термини на англиски јазик, јазик на деловно работење (responsibility, accountability, ownership of the result), кои се преведени на ист начин во нашата земја и често создаваат конфузија за тоа што точно се мисли. Постојат многу текстови што ја објаснуваат финоста на овие изрази. Значи responsibility = одговорноста што може да се сподели со другите е насочена кон задачите и произлегува од нашата улога, опис на работата а accountability = одговорност што ѝ припаѓа на индивидуата е ориентирана кон резултатите и е посветена на успешно завршување на задачата, т.е. испорачаните резултати (ownership of the result).

Личната одговорност се јавува кога секој ќе го добие своето место и опишаните должности и задачи.

Одговорноста во различно организирани компании

Суштината на одговорноста е подлабока. Разликата е во верувањето кое го имаме додека извршуваме одредена активност, и тоа верување не може да се препише или наметне. Тоа се постигнува преку искуство и личен и организациски развој. Исто така, различните верувања за одговорноста одговараат на различни околности, исто како што и верувањата произлегуваат од спецификите на условите во кои се наоѓаме. Едното без другото не оди. Ако сте дел од средина и култура заснована на семејна сопственост и организација која има традиција и ги споделува вредностите на таквото водење бизнис, ќе мислите на одговорноста како на нешто што доаѓа природно, бидејќи секој треба да се грижи за тоа на ист начин и еднакво. Во овој слушај вашата компанија е често мрежна, со разни неформални пријатели или роднини и во таква ситуација се зема здраво за готово дека тоа значи дека сите се чувствуваат еднакви и го даваат својот максимум и дека поради специфични односи тие се посветени исклучиво на благосостојбата на компанијата и едни на други. Но, немаме лична одговорност. Нема јасна одговорност по име и презиме, иако постои меѓусебно префрлување кога ќе се појави проблем, што обично завршува без никакви последици. Сите сме одговорни, а всушност никој не одговара.

Спротивно на тоа, постојат компании заробени во ликот и делото на еден лидер кој, честопати случајно, ја презема целата моќ за себе. Одредува апсолутно сè. Тој сам знае сè и може и верува дека има вистинска одговорност затоа што „никој не се грижи како него“. Тој не верува дека другите се грижат за нешто друго освен за себе, не верува дека тие се доволно способни и вредни, не верува во нивниот интегритет и знаење. А, сепак, тој постојано се жали дека никој не презема одговорност. Всушност, тој не гледа дека никому не дава одговорност затоа што тоа го идентификува со сила и моќ. Тој сака моќ само за себе и црпи сила од „неодговорноста“ на другите. Лично, поради огромна импулсивност, тој нема способност или дисциплина да утврди индивидуална одговорност. Вистината е дека никој не знае точно кога може да биде прогласен за одговорен и за што точно, дека правилата не се јасни и не се знае кој што треба да стори. Вработените се во постојано исчекување на „следниот удар“. Тие прифаќаат задачи без дискусија, без прашања, колку и да изгледаат нелогични или нејасни. Сето ова води до екстремно реактивни тимови: ништо не е одбиено, но малку е преземено во свои раце.

Индивидуалната одговорност на вработените почнува да се појавува во средини и компании кои успеваат да направат чекор понатаму во развојот, да бидат регулирани и во кои јасно се дефинирани улогите на секој од вработените во хиерархијата на компанијата. Лична одговорност се јавува кога секој ќе го добие своето место и опишаниот обем на работа. Тоа се случува кога компанијата ги организира и ги поврзува своите активности во единствен деловен процес, ги изразува основните потпроцеси и ги означува улогите на вработените во нив. Тоа е основа на конкретна индивидуална одговорност. Конкретната одговорност произлегува од јасно опишаната, напишаната и соопштената улога на засегнатото лице. Ова обезбедува рамка, стандарди и правила во кои треба да се движат вработените. Пропишано е, напишано и секако се очекува секој поединец да се придржува до својата област на работа. Казните за недисциплина се јавни. Таквите компании се стабилни и „добро избалансирани“, а лојалноста на вработените е особено ценета.

Во различни околности одговараат различни уверувања за одговорноста, како што и уверувањата произлегуваат од специфични услови во кои се наоѓаме.

Кога ригидноста е претерана, а правилата стануваат цел сами по себе, и кога ќе се сфати дека правилата сами по себе регулираат и обезбедуваат предвидливост, но не можат да донесат дополнителен или натпросечен приход и заработка, почнуваме да сфаќаме дека не секој во компанијата придонесува еднакво за потребните резултати. Придонесот на поединците во крајниот резултат може да се измери и тоа треба да биде посебно оценето.

Различни околности, различни уверувања за одговорноста

На крајот, сите се во право, а никој не е докрај. И секој е одговорен за себе и во свои услови, а во други не е. Сè зависи од тоа кој гледа и проценува и каде се набљудува. Нашите верувања ни даваат очила кои ја обојуваат нашата слика за светот. И кога сме само еден од вработените, и кога сме во улога на лидер, водејќи тим или компанија. Многу е важно да разбереме дека сите имаме место и треба добро да ги процениме условите во кои се наоѓаме или во кои можеме да го објективизираме сопственото значење и сопственото разбирање на одговорноста. Верувањата се менуваат полека и секогаш по одреден редослед, а исто така се менува и разбирањето на одговорноста. Одредени компании имаат потреба од лидери со одредени убедувања и тие мора да ги проценат убедувањата на нивните вработени за подобро да се разберат и да бидат појасни кога се во прашање очекувањата. Најдобрите избори се најдобри во одредени услови и ситуации. Одговорност на лидерите е да го видат ова и да постапат соодветно.